Thể chế kinh tế là gì? Vai trò và chức năng của thể chế kinh tế thị trường?

Nền kinh tế là một trong số những mục tiêu chính của bất kỳ quốc gia nào. Nhắc đến tình trạng này không thể thiếu được thể chế kinh tế, bởi đây được coi là các nguyên tắc đặt ra với các chủ thể tham gia vào vận hành kinh tế này.

1. thể chế kinh tế là gì?

Khái niệm thể chế kinh tế

Thể chế kinh tế là “luật chơi” chính thức (Hiến pháp, các Bộ luật và Luật, các văn bản dưới Luật, các chính sách và cơ chế tổ chức thực thi các văn bản đó do nhà nước hiện thời đặt ra) và phi chính thức (các qui tắc bất thành văn, qui phạm, những điều cấm kị mà các nhóm người trong xã hội tham gia hoạt động trong nền kinh tế tự nguyện tuân thủ) được đặt ra đối với các chủ thể tham gia hoạt động trong nền kinh tế của một quốc gia trong một giai đoạn lịch sử nhất định.

Nội dung của thể chế kinh tế

Thể chế kinh tế là một khái niệm rộng, bao quát nhiều vấn đề phức tạp, có liên quan đến các yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, truyền thống, quan hệ quốc tế,…

Vì vậy, nội dung của thể chế kinh tế gồm những vấn đề gì, là vấn đề không dễ thống nhất trong thực tiễn, bởi lẽ nó tùy thuộc vào vị trí, góc nhìn, nghiên cứu và xem xét của mỗi người. Chẳng hạn:

Ban Kinh tế Trung ương cho rằng: thể chế kinh tế gồm ba thể chế cơ bản:

– Thể chế về sở hữu, phát triển các thành phần kinh tế, các loại hình doanh nghiệp và các tổ chức sản xuất kinh doanh;

– Thể chế bảo đảm đồng bộ các yếu tố thị trường và các loại thị trường;

– Thể chế gắn kết tăng trưởng kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển và bảo vệ môi trường.

Xem thêm: Phân tích vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường?

Đinh Văn Ân và Lê Xuân Bá (năm 2006) cho rằng: thể chế kinh tế có 4 nội dung:

– Các bộ qui tắc tạo thành “luật chơi” kinh tế thị trường gồm khung pháp luật về kinh tế và các qui tắc chuẩn mực về kinh tế;

– Các chủ thể tham gia trò chơi” kinh tế thị trường (người chơi) gồm các cơ quan quản lí nhà nước về kinh tế; các doanh nghiệp và các tổ chức xã hội;

– Các cơ chế thực thi thể chế kinh tế thị trường (cách chơi) gồm cơ chế cạnh tranh thị trường; cơ chế phân cấp quản lí kinh tế; cơ chế phối hợp, tham gia; cơ chế theo dõi và đánh giá;

– Thể chế kinh tế thị trường cơ bản (sân chơi) gồm thị trường hàng hóa; thị trường tài chính; thị trường khoa học và công nghệ và thị trường bất động sản.

– Thể chế kinh tế trong tiếng anh là Economic Institutions.

✅ Mọi người cũng xem : xương sống tiếng anh là gì

2. Vai trò và chức năng của thể chế kinh tế thị trường:

✅ Mọi người cũng xem : các môn thể thao bằng tiếng anh là gì

2.1. Thể chế kinh tế thị trường là gì?

Thể chế kinh tế thị trường hoạch định XHCN ở Việt Nam là một vấn đề lý luận và thực tiễn khá mới mẻ và phức tạp, đã trải qua một quy trình nhận thức, phát triển cả về lý luận lẫn thực hiện trong thực tiễn từ thấp đến cao, từ chưa đầy đủ đến đầy đủ hơn, sâu sắc và hoàn thiện hơn. Cho đến nay, từ các văn kiện, nghị quyết Đảng đến chính sách của Nhà nước, các ngành các cấp và toàn thể xã hội hầu như đều thống nhất quan điểm: thể chế kinh tế thị trường hoạch định XHCN ở Việt Nam được cấu thành bởi hệ thống các bộ phận khác nhéu mà mỗi bộ phận cũng là một hệ thống phức tạp gồm nhiều yếu tố.

các bộ phận cơ bản của thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam gồm:

Xem thêm: Mô hình kinh tế thị trường xã hội là gì? Đặc điểm và vai trò?

(1) Các luật lệ, quy tắc điều hành nền kinh tế;

(2) Các chủ thể tham gia vào hoạt động trong nền kinh tế;

(3) Cơ chế thực thi các luật, quy tắc và điều chỉnh các mối quan hệ giữa các chủ thể; (4) Hệ thống thị trường.

Các luật, quy tắc điều chỉnh thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta bao gồm khung khổ pháp lý do nhà nước ban hành và các quy tắc, chuẩn mực xã hội khác như những quy định của các hiệp hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp… Trong hệ thống quy tắc và chuẩn mực đó thì thể chế do nhà nước ban hành đóng vai trò quyết định đến các hành vi kinh tế của các chủ thể trong nền kinh tế thị trường, trong khi những quy tắc, chuẩn mực xã hội khác cũng đóng vai trò quan trọng đối với vận hành của các chủ thể kinh tế.

 Các chủ thể trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN bao gồm các bộ phận quản lý nhà nước về kinh tế, Doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế, các tổ chức xã hội, nghề nghiệp, cộng đồng dân cư và người dân. Gần đây một vài tài liệu xếp các tổ chức nghề nghiệp và hiệp hội vào nhóm các tổ chức xã hội dân sự. Cả ba nhóm chủ thể này đều có vai trò quan trọng trong quá trình hoạt động, tồn tại và phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Trong đó Doanh nghiệp là trung tâm, nhà nước thực hiện chức năng kiến tạo phát triển, đề ra luật và các quy định, chuẩn mực buộc các chủ thể khác phải thực hiện đồng thời kiểm tra, giám sát việc thực hiện. Các tổ chức xã hội dân sự và người dân có vai trò giám sát và phản biện cả cơ quan nhà nước và công ty.

Cơ chế thực thi các quy tắc, chuẩn mực và điều chỉnh các quan hệ giữa các chủ thể của thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN bao gồm các cơ chế hoạt động của kinh tế thị trường và cơ chế quản lý của nhà nước như: cơ chế cạnh tranh thị trường, cơ chế phân cấp, cơ chế phối hợp và tham gia, cơ chế theo dõi và đánh giá, giải trình…

Hệ thống thị trường bao gồm thị trường hàng hoá sản phẩm cuối cùng, thị trường yếu tố sản xuất (như thị trường vốn, lao động, khoa học công nghệ, bất động sản…). các loại thị trường là nơi diễn ra tương tác giữa các chủ thể kinh tế.

2.2. Vai trò, chức năng của thể chế kinh tế thị trường:

Khi chuyển sang thể chế kinh tế thị trường hoạch định XHCN với nội dung cốt lõi là : Phát triển nền kinh tế đa sở hữu – đa thành phần; trong nông nghiệp xóa bỏ HTX – tập thể hóa và xác lập hộ nông dân là đơn vị kinh tế tự chủ, trao quyền làm chủ ruộng đất và tư liệu sản xuất cho hộ nông dân; Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu tư liệu sản xuất và của cải/tài sản chính đáng của mọi người, mọi tổ chức; mọi người, mọi tổ chức được quyền tự chủ sản xuất kinh doanh theo pháp luật; thực hiện sự phân phối theo lao động và theo các hình thức khác mà pháp luật quy định… Kinh tế thị trường với các quy luật khách quan của nó đặt lên hàng đầu “lợi nhuận, hiệu quả, năng lực cạnh tranh không ngừng nâng lên”; đồng thời kinh tế thị trường cũng luôn ẩn chứa những rủi ro có khi rất lớn.

Xem thêm: Ý nghĩa và phương pháp xác định mức độ tập trung kinh tế trên thị trường

Chính những tình trạng này đặt ra những bắt buộc – tiêu chí mới về giá trị con người, tổng giá trị nhân lực, tổng giá trị xã hội, tổng giá trị văn hóa nói chung, trong đó nổi lên hàng đầu là các tổng giá trị năng động, sáng tạo, luôn đổi mới, có tư duy chiến lược, quyết đoán, có tiềm lực dự báo, dám mạo hiểm…Thể chế kinh tế mới này đặt mỗi chủ thể, mỗi con người, mỗi đơn vị sản xuất buôn bán trở thành chủ thể của chính mình.Thành quả vận hành kinh tế trở thành thước đo giá trị về tiềm lực, phẩm chất, con đường thăng tiến, địa vị xã hội của mỗi người và mỗi đơn vị sản xuất buôn bán; cùng lúc ấy cũng đặt ra những bắt buộc – giá trị mới đối với mỗi người, mỗi cấp lãnh đạo – quản lý.

Đối với Việt nam, hiện đang phải giải quyết đồng bộ thường xuyên mối quan hệ trong việc đổi mới và hoàn thiện Thể chế phát triển đất nước. Hiện tại đang thấy rõ đổi mới chính trị chưa đồng bộ với đổi mới kinh tế; Đại hội XI của Đảng đã chỉ rõ quan điểm phải “Đổi mới đồng bộ và phù hợp về kinh tế và chính trị”, đó cũng chính là bắt buộc đặt ra đối với “đột phá đổi mới và hoàn thiện thể chế phát triển đất nước” trong giai đoạn mới.

2.3. Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hoạch định xã hội chủ nghĩa:

một vài hoạch định hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hoạch định XHCN đặt ra tại Việt Nam bao gồm:

Trước hết, phải hoàn tất quy trình chuyển đổi sang kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập theo thông lệ quốc tế. Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các khung khổ thể chế, pháp luật theo hướng ổn định, chi tiết, minh bạch và thực thi nghiêm túc để phát triển đầy đủ và đồng bộ thị trường các yếu tố sản xuất, bảo đảm đầy đủ quyền tự do, an toàn trong vận hành kinh doanh; kêu gọi, phân bổ, dùng hiệu quả các nguồn lực theo nguyên tắc thị trường. Xây dựng và hoàn thiện khung khổ pháp lý cho những loại hình kinh doanh mới, kinh tế số, cung cấp sản phẩm công, quản lý và bảo vệ môi trường theo nguyên tắc thị trường.

Hai là, làm cho thị trường, nhất là thị trường các yếu tố sản xuất hoạt động đầy đủ, không méo mó, không sai lệch và trở thành yếu tố quyết định trong kêu gọi và phân bổ nguồn lực xã hội. Trong bối cảnh Hiện tại, cần ưu tiên hoàn thiện thị trường quyền dùng đất và thị trường khoa học công nghệ để thúc đẩy kêu gọi nguồn lực và đổi mới sang tạo. Việc tạo khuôn khổ pháp lí thích ứng với các nguyên tắc thị trường là yếu tố quan trọng nhất để hình thành và phát triển mạnh thị trường đất, quyền dùng đất một cách thực sự thúc đẩy tích tụ, tập trung ruộng đất để phát triển nông nghiệp hàng hóa qui mô lớn, phát triển công nghiệp, dịch vụ ở nông thôn gắn với giải quyết việc làm và tăng mức lương.

Ba là, Nhà nước tiếp tục chủ động bớt và thay đổi ngay vai trò và chức năng của mình, qua đó, làm thay đổi vai trò, chức năng của thị trường và quan hệ giữa Nhà nước và thị trường. Nhà nước thực hiện tốt chức năng xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, cơ chế, chính sách, phân bổ nguồn lực phát triển (vốn, đất đai, khoáng sản, tài nguyên…) theo cơ chế thị trường. Bảo vệ quyền sở hữu của cải/tài sản hợp pháp và quyền tự do kinh doanh, thực thi hợp đồng của người dân, công ty theo quy định của pháp luật.

Bốn là, tập trung xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền, tiếp tục mở rộng và thực thi dân chủ, đảm bảo thực hiện đầy đủ và thực chất các quyền con người, quyền công dân; thiết lập cơ cấu quản trị quốc gia không có xung đột lợi ích, cân bằng giữa quyền lực và giám sát quyền lực, trách nhiệm giải trình đầy đủ trước người dân và Doanh nghiệp. Tập trung đổi mới quản trị nhà nước theo hướng quản trị nhà nước tốt.

Tiếp tục đổi mới cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước, thu gọn đầu mối theo hướng đa ngành, đa lĩnh vực; nâng cao chất lượng, hiệu quả vận hành của bộ máy nhà nước. nâng cao chất lượng, đổi mới công cụ quản lý nhà nước, đặc biệt hệ thống pháp luật hướng đến duy trì kỷ cương, trật tư xã hội, đảm bảo thượng tôn pháp luật, thiết lập và duy trì cạnh tranh thị trường công bằng, khắc phục khiếm khuyết của thị trường.

Bài viết được thực hiện bởi: Thạc sỹ Nguyễn Văn Dương

chức vụ: Giám đốc Doanh nghiệp

Lĩnh vực tư vấn: Kinh tế – Tài chính

Trình độ đào tạo: Thạc sỹ MBA

Số năm kinh nghiệm thực tế: 10 năm

Tổng số bài viết: 1.240 bài viết

Phân tích vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường? Mục đích chung của nền kinh tế thị trường có sự điều tiết của nhà nước?

Phương pháp xác định mức độ tập trung kinh tế trên thị trường? Ý nghĩa của việc xác định mức độ tập trung kinh tế trên thị trường?

Mô hình kinh tế thị trường xã hội là gì? Đặc điểm mô hình kinh tế thị trường xã hội? Vai trò của mô hình kinh tế thị trường xã hội?

giá trị tài sản ròng là gì? các loại của cải/tài sản ròng? Ý nghĩa của tài sản ròng? Cách tính giá trị tài sản ròng?

Khái niệm thị trường và phân loại thị trường? Đặc điểm các loại thị trường? liên hệ thực tế ở Việt Nam hiện nay?

Khái quát về phương thức thâm nhập thị trường quốc tế? Phân tích cách thâm nhập thị trường quốc tế của danh mục đồ ăn nhénh của McDonald’s? Quản lí các nhà hàng nhượng quyền của McDonald’s? Kết hợp linh hoạt nhiều hình thức nhượng quyền và các phương thức khác?

Quy định của pháp luật về cổ phiếu? Tác dụng của việc phát hành cổ phiếu? Ưu Và nhược điểm của phát hành cổ phiếu?

Cổ đông là gì? Có mấy loại cổ đông theo quy định Hiện tại? Cổ đông không kiểm soát là gì? Lợi ích cổ đông không kiểm soát là gì? Nguyên tắc xác định tỷ lệ lợi ích cổ đông không kiểm soát?

của cải/tài sản ngắn hạn là gì? Đặc điểm của tài sản ngắn hạn? của cải/tài sản ngắn hạn bao gồm? Cách tính tài sản ngắn hạn trong báo cáo tài chính?

GDP là gì? Công thức và cách tính GDP bình quân đầu người? Ý nghĩa của chỉ số GDP? GDP và GNP khác nhau như thế nào?

Lợi tức là gì? những loại lợi tức trên thị trường hiện nay? Ý nghĩa và cách tính những loại lợi tức chính xác nhất?

Quan hệ tài chính công ty là gì? Các mối quan hệ trong tài chính Doanh nghiệp Chức năng, vai trò của tài chính Doanh nghiệp? Quản trị tài chính công ty?

Cường độ lao động là gì? Năng suất lao động? Phân biệt giữa cường độ lao động và năng suất lao động? Giải pháp cải thiện năng suất lao động thời đại 4.0? khả năng thực thi cải thiện năng suất lao động thời đại 4.0 và những điều cần lưu ý.

tài sản cố định vô hình là gì? tài sản cố định vô hình trong tiếng Anh được hiểu là Intangible fixed assets. các loại tài sản cố định vô hình của Doanh nghiệp?

Thương phiếu là gì? Phân loại và công thức tính thương phiếu? Phân loại thương phiếu? Đặc điểm của thương phiếu? Ưu, nhược điểm của thương phiếu?

Chi phí biến đổi là khái niệm sử dụng để chỉ các loại chi phí có chiều hướng thay đổi ngay cùng với quy mô sản lượng. So sánh chi phí cố định và chi phí biến đổi?

Cán cân thương mại là gì? Vai trò và tác động của cán cân thương mại? ảnh hưởng của cán cân thương mại? Các yếu tố gây ảnh hưởng cán cân thương mại? Thặng dư thương mại và thâm hụt thương mại ?

Tài chính Doanh nghiệp là gì? Vai trò của tài chính công ty? Chức năng của tài chính công ty? Nguyên tắc của tài chính công ty? Nội dung của tài chính Doanh nghiệp?

Bán lẻ là việc mua sản phẩm từ các nhà sản xuất, nhà bán buôn hoặc công ty bán lẻ lớn và bán lại cho người tiêu dùng cuối cùng. Thị trường bán lẻ là gì? các loại hình bán lẻ thường nhật Hiện tại?

có khả năng thanh toán ngắn hạn của Doanh nghiệp là gì? Khả năng thanh toán nhanh? Khả năng thanh toán nợ ngắn hạn khả năng thanh toán tức thời?

Thặng dư là gì? Đặc điểm của thặng dư? Lý do thặng dư xảy ra? Kết quả của thặng dư? Quy luật tổng giá trị thặng dư?

Công cụ quản lý vĩ mô (Macro management tools) là gì? Các công cụ quản lý và điều tiết kinh tế vĩ mô? Mục tiêu của kinh tế vĩ mô?

Nền kinh tế là gì? Nền kinh tế được dịch trong tiếng Anh là Economy. Đặc điểm của nền kinh tế? Phân loại nền kinh tế?