Một số khái niệm thường dùng trong thống kê – huongliya.vn

1. Tổng thể thống kê và đơn vị tổng thể

* Khái niệm: Tổng thể nghiên cứu là một tập hợp những đơn vị hoặc phần tử cấu thành hiện tượng, cần được quan sát và phân tích. Các đơn vị, phần tử cấu thành nên tổng thể được gọi là các đơn vị tổng thể.

* Mục đích của việc xác định tổng thể nghiên cứu là: xác định phạm vi nghiên cứu.

Ví dụ: thống kê về hiệu quả kinh doanh của của các công ty dệt trên địa bàn thành phố Hà Nội thì tổng thể nghiên cứu là tổng thể các Doanh nghiệp dệt trên địa bàn thành phố Hà Nội, trong đó mỗi công ty dệt là một đơn vị tổng thể.

* Phân loại: có một số cách phân loại tổng thể thống kê dựa trên những căn cứ khác nhau và đáp ứng những mục đích nghiên cứu khác nhéu. chi tiết như sau:

– Căn cứ vào sự nhận biết các đơn vị trong tổng thể: tổng thể thống kê được chia thành hai loại: tổng thể bộc lộ và tổng thể tiềm ẩn

->Tổng thể bộc lộ: là tổng thể bao gồm các đơn vị có biểu hiện rõ ràng, dễ xác định. Nói cách khác, tổng thể bộc lộ có ranh giới rõ ràng.

Ví dụ: dân số hiện có của một địa phương tại một thời điểm, số sinh viên có mặt trong lớp học tại một thời điểm…

-> Tổng thể tiềm ẩn: là tổng thể bao gồm các đơn vị có biểu hiện không rõ ràng, khó xác định. do đó, tổng thể tiềm ẩn có ranh giới không rõ ràng.

Ví dụ: tổng thể những người mê tín dị đoan, tổng thể những người yêu thích một loại danh mục nào đó…

– Căn cứ vào mục đích thống kê: tổng thể nghiên cứu được chia thành hai loại: tổng thể đồng chất và tổng thể không đồng chất.

-> Tổng thể đồng chất: là tổng thể bao gồm các đơn vị tổng thể giống nhau hoặc tương tự nhéu về các đặc điểm chủ yếu có liên quan đến mục đích nghiên cứu

-> Tổng thể không đồng chất: là tổng thể bao gồm các đơn vị tổng thể có thường xuyên đặc điểm chủ yếu khác nhau.

Ví dụ: nghiên cứu kết quả vận hành sản xuất của các công ty sản xuất công nghiệp khu vực nhà nước trên địa bàn Hà Nội thì:

Tổng thể các công ty sản xuất công nghiệp khu vực nhà nước trên địa bàn Hà Nội là tổng thể đồng chất.

Tổng thể các công ty sản xuất công nghiệp trên địa bàn Hà Nội là tổng thể không đồng chất.

Kết luận:

• Tổng thể đồng chất hay không đồng chất phụ thuộc vào mục đích nghiên cứu. Cùng một tổng thể, với mục đích thống kê này là tổng thể đồng chất, với mục đích thống kê khác là tổng thể không đồng chất
• Sự phân chia này có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định tính đại diện của các tham số nghiên cứu (số trung bình…) tính được từ các đơn vị của tổng thể. Các tham số này đảm bảo tính đại diện khi được tính ra từ tổng thể đồng chất. Ngược lại, nếu chúng được tính từ tổng thể không đồng chất thì tính đại diện sẽ Giảm rất thường xuyên, thậm khí không dùng được.

– Căn cứ vào phạm vi thống kê: tổng thể thống kê được chia thành hai loại: tổng thể chung và tổng thể bộ phận.

-> Tổng thể chung: là tổng thể bao gồm tất cả các đơn vị của hiện tượng nghiên cứu

-> Tổng thể bộ phận: là 1 phần của tổng thể chung

Ví dụ: thống kê kết quả học tập của sinh viên hệ chính quy đại họcKTQD

Tổng thể chung: toàn bộ sinh viên hệ chính quy ĐHKTQD

Tổng thể bộ phận: sinh viên hệ chính quy Khoa nghiên cứu trường đại họcKTQD

1. Tiêu thức nghiên cứu

* Khái niệm: là đặc điểm của đơn vị tổng thể được chọn ra để nghiên cứu.

Các đơn vị tổng thể thường có nhiều đặc điểm khác nhau. Khi nghiên cứu, căn cứ vào mục đích thống kê để xác định các đặc điểm cần chọn ra để nghiên cứu. Các đặc điểm này được gọi là tiêu thức thống kê.

Ví dụ: mỗi người dân trong tổng thể dân cư có thường xuyên đặc điểm khác nhéu như: giới tính, độ tuổi, dân tộc, quê quán, trình độ văn hoá, tình trạng hôn nhân… Mỗi đặc điểm này là một tiêu thức thống kê.

* Phân loại: tiêu thức thống kê được chia thành 3 loại: tiêu thức thực thể, tiêu thức thời gian và tiêu thức không gian

– Tiêu thức thực thể: là tiêu thức phản ánh đặc điểm về nội dung của đơn vị tổng thể. Căn cứ vào cách thức biểu hiện, tiêu thức thực thể bao gồm:

-> Tiêu thức thuộc tính: là tiêu thức không biểu biểu hiện trực tiếp bằng các con số.

Ví dụ: tiêu thức nam hay nữ, tiêu thức nghề nghiệp, tiêu thức quê quán…

-> Tiêu thức số lượng là tiêu thức có biểu hiện trực tiếp bằng con số, mỗi con số này được gọi là một lượng biến.

Ví dụ: tiêu thức độ tuổi, tiêu thức số nhân khẩu…

• Có 2 loại lượng biến: lượng biến liên tục và lượng biến rời rạc. Trong đó, lượng biến liên tục là lượng biến mà các giá trị có thể có của nó lấp đầy một khoảng trên trục số (ví dụ: năng suất lao động, % hoàn thành kế hoạch về chỉ tiêu nào đó…), lượng biến rời rạc là lượng biến mà các giá trị có thể có của nó nằm rải rác trên trục số (ví dụ: số nhân khẩu).
• Trong một số trường hợp, tiêu thức thống kê chỉ có hai biểu hiện không trùng nhéu nghĩa là một đơn vị tổng thể đã nhận biểu hiện này thì không thể nhận biểu hiện còn lại. Loại tiêu thức này được gọi là tiêu thức thay phiên.
• Tiêu thức thay phiên: là tiêu thức thuộc tính hoặc tiêu thức số lượng chỉ có hai biểu hiện không trùng nhéu trên một đơn vị tổng thể. Ví dụ: Tiêu thức giới tính: có 2 biểu hiện: nam và nữ.

– Tiêu thức thời gian: là tiêu thức phản ánh đặc điểm về thời gian xuất hiện của hiện tượng thống kê.

Ví dụ: Có số liệu thống kê về chỉ số giá tiêu sử dụng (CPI) hàng tháng của Việt Nam trong một vài năm. Khi đó, tiêu thức thời gian là “tháng”.

– Tiêu thức không gian: là tiêu thức phản ánh đặc điểm về không gian xuất hiện của hiện tượng thống kê.

Ví dụ: Có số liệu thống kê về chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2014 của 63 tỉnh/thành phố. Khi đó, tiêu thức không gian là “tỉnh/thành phố.

1. Chỉ tiêu nghiên cứu

* Khái niệm: chỉ tiêu nghiên cứu phản ánh lượng trong mối liên lạc mật thiết với mặt chất của hiện tượng số lớn trong điều kiện thời gian và không gian chi tiết.

Ví dụ: GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2014 là 2.028 USD.

– Một chỉ tiêu nghiên cứu có 2 phần: khái niệm và mức độ của chỉ tiêu. Trong đó, “khái niệm” của chỉ tiêu bao gồm tên gọi, điều kiện thời gian và khó khăn không gian của chỉ tiêu; “mức độ” của chỉ tiêu phản ánh quy mô, khối lượng, quan hệ so sánh hoặc cường độ của hiện tượng với đơn vị tính phù hợp.

Ví dụ: phần khái niệm của chỉ tiêu “số dân trung bình của Việt Nam năm 2014 là 90,7 triệu người” là “số dân trung bình của Việt Nam năm 2014” và phần mức độ của chỉ tiêu là “90,7 triệu người”.

* Phân loại: Căn cứ vào các tiêu thức khác nhéu để phân loại thì chỉ tiêu thống kê được phân loại như sau:

+ Căn cứ vào tính chất biểu hiện: chỉ tiêu nghiên cứu được chia thành hai loại: chỉ tiêu tuyệt đối và chỉ tiêu tương đối.

-> Chỉ tiêu tuyệt đối: là chỉ tiêu phản ánh quy mô, khối lượng của hiện tượng thống kê

Ví dụ: tổng số dân của Việt Nam lúc 0h ngày 1/4/2009 là 85,8 triệu người.

-> Chỉ tiêu tương đối: là chỉ tiêu phản ánh mối quan hệ so sánh giữa các mức độ của hiện tượng.

Ví dụ: mật độ dân số của Việt Nam năm 2014 là 273 người/km2

+ Căn cứ vào đặc điểm thời gian: chỉ tiêu nghiên cứu được chia thành hai loại: chỉ tiêu thời kỳ và chỉ tiêu thời điểm.

-> Chỉ tiêu thời kỳ: phản ánh mặt lượng của hiện tượng nghiên cứu trong một thời kỳ nhất định. có thể cộng các chỉ tiêu thời kỳ với nhéu để tính chỉ tiêu trong thời kỳ dài hơn.

Ví dụ: Doanh thu của Doanh nghiệp A năm 2013 là 20 tỷ đồng; năm 2014 là 25 tỷ đồng

=> tổng doanh thu của công ty A trong hai năm 2013 và 2014 là 45 tỷ đồng.

-> Chỉ tiêu thời điểm: phản ánh mặt lượng của hiện tượng nghiên cứu tại một thời điểm nhất định. Không thể cộng các chỉ tiêu thời điểm với nhau để tính chỉ tiêu trong một thời kỳ nào đó.

Ví dụ: Số lao động của công ty A ngày đầu năm 2013 là 200 người; đầu năm 2014 là 210 người; đầu năm 2015 là 215 người => không thể cộng ba chỉ tiêu này để tính chỉ tiêu số lao động của Doanh nghiệp A trong ba năm 2013 – 2015.

+ Căn cứ vào nội dung phản ánh: chỉ tiêu nghiên cứu được chia thành hai loại: chỉ tiêu khối lượng và chỉ tiêu chất lượng.

-> Chỉ tiêu khối lượng: phản ánh quy mô, khối lượng của hiện tượng nghiên cứu

Ví dụ: GDP Việt Nam theo giá hiện hành năm 2014 là 184 tỷ USD.

-> Chỉ tiêu chất lượng: biểu hiện mối quan hệ so sánh và trình độ thường nhật của tổng thể

Ví dụ: GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2014 là 2.028 USD.

Please follow and like us: